Radon, su, toprak ve kayalarda bulunan uranyumun radyoaktif bozunması sonucu ortaya çıkan doğal bir gazdır. Dış mekanlarda minimum konsantrasyonlarda bulunur, ancak madenler ve evler gibi havalandırmanın yetersiz olduğu alanlarda büyük miktarlarda birikerek akciğer kanserine yakalanma riskini artırabilir. Üstelik aşağıda göreceğiniz gibi benzersiz özellikler ve uygulamalardan oluşuyor.
Radon nedir?
Periyodik tablonun nadir gaz ailesinde yer alan kimyasal bir elementtir. Tatsız, kokusuz ve renksiz bir gazdır ancak katılaşınca kırmızımsı bir renk alır. Ayrıca kendi grubundaki elementler arasında en radyoaktif olanıdır ve ortamdaki radyasyonun yaklaşık %50’sini oluşturur. Atom kütlesi 222’dir, bu da çekirdeğinin 136 elektronla kararlı olduğunu gösterir.
Radon sembolü
Rn Latin yarıçapından gelen radyumun 226Ra izotopunun bozunmasından elde edildiği için bu adı almıştır. Bununla birlikte, o zamanlar Latince niteo veya parlak anlamında niton olarak adlandırılıyordu çünkü katı halindeyken altın rengi ışığı yansıtıyordu.
Radonun özellikleri
Radon elementi atom numarası 86 ile işaretlenmiş bir soy gazdır, görünmezdir ve periyodik tablonun P bloğunda bulunur. Minimum yarı ömre sahip, yüksek derecede radyoaktif 35 izotoptan oluşur. Ayrıca nadir gazların en ağırıdır ve havada küçük oranlarda hızla çözünür. Diğer özellikler şunlardır:
- Durumu : Gaz halinde.
- Renk : Gaz halinde renksizdir, katı bileşikler oluşturduğunda kırmızıdır.
- Tat ve koku : Tatsız ve kokusuzdur.
- Toksisite : Yüksek, büyük miktarlarda solunması yaydığı radyasyon nedeniyle akciğer kanserine neden olur.
- Reaktivite : İnert bir gaz olduğundan düşüktür.
- Yapısı : Katılaştığında kübiktir, gövdenin yüzlerinde ortalanır.
- Çözünürlük : Yüksek, gaz halindeyken su içerisinde hızla yere ulaşıncaya kadar hareket eder.
- Radonun Bileşimi : 136’sı nötron olmak üzere 86 proton ve elektrondan oluşur.
Radonun kimyasal ve fiziksel özellikleri
- Atom numarası : 86
- Dönem : 6
- Blok : P
- Grup : 18
- Oksidasyon durumu : 0
- Yoğunluk: 9,73 Kg/ m3
- Erime noktası: -71 °C
- Atom yarıçapı: 120 saat
- Elektronegatiflik: -2,06
- Özgül ısı: 94 J / (K kg)
- Kovalent yarıçap (Å): 145h
- Atom kütlesi (g/mol): 222 u
- Elektronik konfigürasyon: [Xe] 4f14 5d10 6s2 6p6
- Kabuk başına elektron sayısı: 2, 8, 18, 32, 18, 8
- İlk iyonlaşma potansiyeli (eV): 1037
- Isı iletkenliği: 0,00364 W/(Km)
- Kaynama noktası: -62°C
Radonun kökeni
Radon kimyasal elementi, 1900 yılında bilim adamı Friedrich Ernst Dorn tarafından keşfedildi. O yıl Dorn, Radyum ile yapılan bazı testler sırasında, Radyum yayılımı adını verdiği radyoaktif bir gazın yayıldığını fark etti. Daha önce, 1899’da kimyagerler Marie ve Pierre Curie, Radyum gazı emisyonlarının yok olmasının bir ay sürdüğünü gözlemlemişlerdi. Nihayet 1901’de Robert Owens, bu tür yayılımların, Radyum’a yakınlığından dolayı Radon adını verdikleri başka bir elementin varlığına işaret ettiğini gösterdi.
Radon ne için kullanılır?
Uygulama alanı az olmasına rağmen radon gazı tıp alanında artrit ve kanser tedavisinde radyasyon tedavisi olarak kullanılmaktadır. Hastalar bağışıklık sistemini güçlendirmek için düşük konsantrasyonlarda radyasyona maruz bırakılır. Ek olarak radon, yer kabuğunun derinliklerinde jeotermal veya sıcaklık gradyanı ölçer olarak kullanıldığında jeoloji sektöründe de kullanılmaktadır. Böylece tektonik fayları veya depremleri tespit etmek ve atmosferik stabiliteyi kontrol etmek mümkün oluyor.
Benzer şekilde, diğer gazların varlığını kontrol etmek için hava izleyici olarak da kullanılır, bu da onların ağırlıklarının ve saflıklarının belirlenmesine olanak tanır.
Radonun sağlığa etkileri
Bu gaz yerden serbestçe çıkıyor ve havaya ulaşarak küçük radyoaktif parçacıklara ayrışıyor. Solunduğunda solunum yollarına yerleşerek akciğer kanserine neden olurlar. Ayrıca DNA ve RNA’yı etkileyerek hücrelerin doğal metabolik süreçlerini etkileyerek onarılamaz hücresel hasarlara neden olur.
Radon nerede bulunur?
Kayalarda bulunan radyum 226’nın parçalanmasıyla doğal olarak üretilir. En büyük konsantrasyonu yeraltında, maksimum 1 metre derinlikte gerçekleşir ve buradan gözenekler yoluyla atmosfere çıkar. Ayrıca kumlu topraklarda killi veya kompakt topraklara göre yüksek oranlarda bulunur.
Sonuç olarak, Radon kimyasal elementi kendine özgü tadı, kokusu veya rengi olmayan inert bir gazdır. Suda ve havada hızla hareket eder ve periyodik tablodaki en radyoaktif ve en ağır nadir gazlardan biridir. Büyük miktarlarda solunması halinde akciğer kanserine ve yıllar içinde gözle görülür ciddi hücresel hasara neden olur.